หน้าที่และองค์ประกอบของเซลล์ประสาท

             
         เซลล์ประสาท เป็นเซลล์ของระบบประสาทที่ถูกกระตุ้นด้วยไฟฟ้าได้ ซึ่งมีบทบาทในการส่งสารสื่อประสาท ในสัตว์มีกระดูกสันหลัง เซลล์ประสาทเป็นส่วนประกอบที่สำคัญในระบบประสาทส่วนกลาง (สมองและไขสันหลัง) ซึ่งอาจมีเซลล์ประสาทมากถึง 100 ล้านล้านเซลล์

            เซลล์ประสาทประกอบด้วยส่วนที่สำคัญสองส่วน คือ

       1. ตัวเซลล์ (cell body) ซึ่งมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4- 25 ไมโครเมตร ประกอบด้วย นิวเคลียสและไซโทพลาสซึม โดยมีของเหลวภายในเซลล์ที่เรียกว่า cytosol ที่มีเกลือโพแทสเซียมละลายอยู่มาก และมีออร์แกนเนลล์ที่สำคัญ ได้แก่ ไมโทคอนเดรีย เอนโดพลาสมิกเรติคิวลัมและกอลจิคอมเพล็กจำนวนมาก นอกจากนี้ยังพบกลุ่มของไรโบโซมทีเรียกว่า Nissl body

        2.ใยประสาท (nerve fiber) เป็นส่วนของเซลล์ที่ยื่นมาจากตัวเซลล์ มี 2 แบบ คือ

1) เดนไดรต์ (Dentrite) เป็นใยประสาทที่นำกระแสประสาทเข้าสู่ตัวเซลล์ ซึ่งเป็นส่วนของไซโทพลาสซึมที่ยื่นออกจากตัวเซลล์ มีความยาวไม่มาก มีการแตกแขนงเล็ก ๆ จำนวนมาก พื้นผิวมีลักษณะขรุขระ ทำให้มีพื้นที่ผิวมากขึ้นด้วย นอกจากนี้ที่บริเวณเยื่อหุ้มเซลล์มีโปรตีนที่เป็นตัวรับสารสื่อประสาทฝังอยู่

2) แอกซอน (axon) เป็นใยประสาทที่นำกระแสประสาทออกจากตัวเซลล์ ซึ่งเป็นส่วนที่ยื่นจากตัวเซลล์ตรงจุดที่เรียกว่า axon hillock เพียงเส้นเดียวนั้น แอกซอนมีความยาวตั่งแต่ 0.1-มากกว่า 2 เมตร การที่มีความยาวมาก จึงอาจเรียกว่า เส้นประสาท (nerve fiber)

แสดงโครงสร้างของเซลล์ประสาท

กรณีที่ใยประสาทยาว ซึ่งมักเป็นใยประสาทของแอกซอน จะถูกหุ้มด้วยเยื่อไมอีลิน (myelin sheath) ที่มีสารจำพวกลิพิดเป็นองค์ประกอบ เมื่อตรวจดูภาคตัดขวางด้วยกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน พบว่าเยื่อไมอีลินติดต่อกับเซลล์ชวันน์ (Schwann cell) ซึ่งเป็นเซลล์ค้ำจุนชนิดหนึ่ง แสดงว่าเยื่อไมอีลินเป็นส่วนหนึ่งของเยื่อหุ้มเซลล์ชวันน์ ส่วนของแอกซอนตรงบริเวณรอยต่อระหว่างเซลล์ชวันน์แต่ละเซลล์เป็นบริเวณที่ไม่มีเยื่อไมอีลินหุ้ม เรียกว่า โนดออฟแรนเวียร์ (node of Ranvier)

แสดงโครงสร้างของเซลล์ประสาท เยื่อไมอีลิน และเซลล์ชวันน์

ปลายประสาท (nerve ending หรือ presynaptic terminals) เป็นบริเวณปลายสุดของแอกซอนที่จะเชื่อมกับเซลล์อื่น ๆ (อาจเป็นเซลล์ประสาทหรือเซลล์อื่น ๆ ก็ได้) รอยต่อระหว่างแอกซอนกับเซลล์อื่นๆ จะไม่แนบสนิท เรียกบริเวณนี้ว่า ไซแนปส์ (synapse) ช่องว่างระหว่างเซลล์เรียกว่า Synaptic cleft

การเกิดไซแนปส์ระหว่างเซลล์ประสาทสามารถเกิดได้ 3 แบบ คือ

•  Axodentric synapse เป็นไซแนปส์ที่เกิดขึ้นระหว่างาแอกซอนกับเดนไดรท์

•  Axosomatic synapse เป็นไซแนปส์ที่เกิดขึ้นระหว่างแอกซอนกับตัวเซลล์

•  Axoaxonic synapse เป็นไซแนปส์ที่เกิดขึ้นระหว่างแอกซอนกับแอกซอน

 ชนิดของเซลล์ประสาท (แบ่งตามลักษณะ) 

เซลล์ประสาทแบ่งตามลักษณะเส้นใยประสาทที่ยื่นออกมาจากตัวเซลล์ เป็น 3 ประเภท คือ 

     1.เซลล์ประสาทขั้วเดียว ( Unipolar Neuron )เป็นเซลล์ประสาทที่มีใยประสาทแยกออกจากตัวเซลล์เพียง 1 เส้นใย ได้แก่ เซลล์รับความรู้สึกที่มีตัวเซลล์อยู่ในประสาทรากบนของไขสันหลัง

     2.เซลล์ประสาทสองขั้ว ( Bipolar Neuron)มีใยประสาทยื่นออกจากตัวเซลล์ 2 เส้น ตัวอย่างเช่นเซลล์ประสาทรับความรู้สึกที่เรตินา เซลล์รับกลิ่นและเซลล์รับเสียงที่หูชั้นในและบริเวณออลแฟกทอรีบัลบ์ในสมอง 

     3.เซลล์ประสาทหลายขั้ว (Multiipolar Neuron)มีใยประสาทยื่นออกจากตัวเซลล์หลายเส้น ได้แก่พวกเซลล์ประสาทสั่งการ และเซลล์ประสาทประสานงานในสมองและไขสันหลัง